HIV.
HIV.

Matenda yambula mankhwala ya AIDS lemba

Matenda yambula kuchiliskika ya AIDS yakwambika na kanthu kamoyo kadoko chomene kakuti tingakawona na maso yithu pela kwambula wovwiri wa makina yayi ako pa chiNgelezi bakukachema kuti vayirasi (virus), panji titi ka chibungu kadoko, ilo zina lake mu chiTumbuka tingati ni ‘kam’pangiski ka urwali uwo wukupangiska thupi la munthu kuti litondeke kurwa na matenda’ ndipo mu chiNgelezi bakukachema ‘Human Immuno-Deficiency Syndrome, pakufupikizga, HIV. Ka jeremusi aka kakuchimbizgika panji kukomeka mu thupi la munthu yayi chifukwa nkhachenjezi chomene ndipo kakusintha-sintha mwakuti mankhwala yakutondeka kukapanizizga makola kuti yakakome.

Matenda aya yakumala, chomene chomene banthu ba vyaka vyakugwira ntchito kufuma vyaka makhumi yabiri kufika makhumi yankhondi (20 to 50) ndipo ngakuti ise tose tivwilane kuti tiyatonde. Matenda aya yakutikhwaska tose. Tiyeni tose tibe barwi bakulimbana nayo.

Nthowa za kutolera jeremusi la HIV ilo likwambiska AIDS lemba

• Kugonana, panji tidumulizge waka nakuti: kugundana na munthu wakuti wali na jeremusi la HIV kwambula kugwiliska ntchito chiskango/chakuvikilira chamtundu wuliwose icho pa chiNgelezi bakuti condom ndiyo nthowa iyo banthu banandi bakutolera ka jeremusi aka.

• Kugwiliska ntchito vimeto (malezala) na masingano (njekishoni) yakuti munthu wakuti wali na ka jeremusi aka wagwiliskapo kale.

• Kupokela ndopa zakuti zili na jeremusi ili (mazuba ghano ku chipatala bakuzibekisiska chomene ndopa sono ndiko kuti nthowa iyi kuzirwa kwake kwachepa chomene).

• Kumyangana milomo (kukisana) na munthu wakuti wali na jeremusi ili nako kungakutoleska jeremusi ili chomene-chomene pala nawe wuli na vilonda panji wakhula jino mu m’lomo wako.

Nthowa zakuti munthu wangatolera yayi jeremusi la HIV lemba

• Kukolana chasa na munthu wakuti wali na ka jeremusi aka pekha-pekha pala mose mwa babiri muli na vilonda mu mawoko yinu.

• Kulumika na nyimbo yakuti yaluma munthu wakuti wali na ke jeremusi aka

• Kuchezga na munthu wakuti wali na jeremusi ili.

• Mwakudumulizga titi nthowa zose zakuti ndopa, vilonda, maji ya’mthupi la munthu (kuwuskako masozi) ngeti ni vyakufuma ku zinkhule za banalume na banakazi (genital fluids including discharges) vikukhwaskana yayi zingamupa munthu ka jeremusi aka yayi.

Nthowa zakujipwelelera kuti tileke kutola matenda yaheni aya lemba

Pakuti mbadoko bakuti bakutolera matenda aya mu masingano, vimeto na nthowa zinyake izo zingapangiska kuti vya maji-maji (body fluids) vya munthu uyo wali na kajeremusi aka vinjile mu thupi la munthu munyake, nthowa yakugomezgeka chomene, yakujumpha zinyake zose ni yakujikola – keleka kugonana (kugundana) na mwanalume panji mwanakazi waliyose mpaka nthengwa yiweme. Pambele mundatolane munthu uyo mwatemwana, mose mulute kuchipatala kuti bakamuyezgeni kuti mose muli makola. Pala kakwamba mose muli makola, mose muzizipizge ndipo muluteso kuti bakamuyazgeniso pala pajumpha myezi yitatu. Pala mose muchali makola ndiko kuti pala mose mwababiri mundapange ulebi pawevyenge suzgo lililose.

Vyakuti timanye makola lemba

Munthu wakuti wali na kajeremusi ka HIV bakumanyikwa yayi. Wangaba wakututuba, wakuyonda, musambazgi, mukavu, mliska, msambizgi, mlimi, dokotala (doctor), na waliyoske. Banthu barwali na AIDS bachali banyithu na babali bithu, tibatemwe na kubavwira bakasankha yayi kuti barwale, nase tingazakarwala ndipo tizamuwonga na kukondwa pala banyithu bakuleka kutichimbila.

Kuchimbilira kuyezga mwanalume panji mwanakazi yayi, nyengo yinu yizenge yakuti imwe na uyo mwatolana nayo mu chitemwa muzampulika kunowa kwa kugundana, ntheula, jipwelelereni – chalo chinu chikumukhumbani – jisungeni mwabana bakwithu!