Kuwukira kwa Russia ku Ukraine mu 2022

Pa Febuluwale 24, 2022, Russia yikawukira Ukraine mu nkhondo yikuru ya Russia na Ukraine iyo yikamba mu 2014. Nkhondo iyi yikakoma ŵanthu ŵanandi comene ku vigaŵa vyakupambanapambana ndipo yikambiska suzgo likuru comene la ŵanthu ŵakucimbira kwawo kufuma apo Nkhondo Yachiŵiri ya Caru Cose yikambira. Ŵanthu pafupifupi 8 miliyoni ŵa ku Ukraine ŵakacimbira mu caru cawo mu Juni, ndipo ŵanthu ŵakujumpha 8 miliyoni ŵakacimbira mu February 2023.

Pamanyuma pa Revolution of Dignity mu 2014, Russia yikanjizga Crimea ndipo ŵasilikari awo ŵakukhozgeka na Russia ŵakakora vigaŵa vya Luhansk na Donetsk mu chigaŵa cha Donbas ku Ukraine, ndipo ivi vikambiska nkhondo ya ku chigaŵa. Mu Malichi 2021, Russia yikamba kuŵika ŵasilikari ŵakukwana 190,000 pa mphaka za Ukraine. Ŵalara ŵa boma la Russia ŵakakana kuti ŵakukhumba kuwukira Ukraine. Pa 21 February 2022, Russia yikazomera Donetsk People's Republic na Luhansk People's Republic, vyaru viŵiri ivyo vikanjilira vyekha mu Donbas. Zuŵa lakulondezgapo, Wupu wa Russian Federation Council ukazomerezga kuti ŵasilikari ŵanjire mu vigaŵa vyose viŵiri.

Nkhondo iyi yikamba mulenji wa pa 24 February 2022 apo Vladimir Putin, mulongozgi wa Russia, wakapharazga za "ntchito yapadera ya ŵasilikari" iyo yikukhumba kuti Ukraine "yileke kuŵa na ŵasilikari". Mu upharazgi wake, Putin wakayowoyapo vya kusuzga ŵanthu, kususka wanangwa wa Ukraine wa kuŵa na boma, na kuyowoya utesi wakuti Ukraine yikulongozgeka na Ŵanazi awo ŵakatambuzganga ŵanthu ŵachoko waka ŵa ku Russia. Pakati pajumpha maminiti ghacoko waka, ŵasilikari ŵa Russia ŵakamba kuwukira caru ca Russia kufuma ku Belarus kuya ku Kyiv, kumpoto ca kumafumiro gha dazi kuya ku Kharkiv, kumwera kwa Crimea, na kumwera kwa Donetsk na Luhansk. Pakuzgora, pulezidenti wa ku Ukraine Volodymyr Zelenskyy wakapeleka dango la nkhondo na kukolerana.

Kuzakafika mu Epulero, ŵasilikari ŵa Russia ŵakawerako ku kumpoto. Ku vigaŵa vya kumwera na kumwera kwa kumafumiro gha dazi, Russia wakapoka msumba wa Kherson mu Malichi na Mariupol mu Meyi. Pa Epulero 18, Russia yikambaso nkhondo ya Donbas. Ŵasilikari ŵa Russia ŵakalutilira kuwombera ŵasilikari na ŵanthu awo ŵakaŵa kutali na nkhondo. Kukwambilira kwa 2022, Ukraine yikamba kucitira nkhondo kumwera na kumafumiro gha dazi. Pakati pajumpha nyengo yichoko waka, Russia yikapharazga kuti yikatora vigaŵa vinayi ivyo vikaŵa pasi pa boma. Mu Novembala, Ukraine yikapoka Kherson.

Kuwukira uku kukasuskika chomene pa caru cose. Wupu wa United Nations General Assembly ukazomerezga fundo yakuti ŵasilikari ŵa Russia ŵafumemo mu charu ichi. Khoti la pa Charu Chose likadumura kuti Russia lileke kurwa nkhondo, ndipo Wupu wa ku Europe ukachimbizga Russia. Vyaru vinandi vikaŵika vyeruzgo pa Russia, na pa mubwezi wake Belarus, na kupeleka wovwiri ku Ukraine. Pa caru cose capasi pakaŵa ŵanthu ŵanandi awo ŵakasuskanga boma la Russia. Makampani ghakujumpha 1,000 ghakafumamo mu Russia na Belarus cifukwa ca nkhondo iyi. Khoti la International Criminal Court lajulira kafukufuku pa milandu iyo yingachitika ku Ukraine kwambira mu 2013, kusazgapo milandu yakwimikana na wanangwa wa wanthu, milandu ya nkhondo, na kukoma ŵanthu mu nyengo ya nkhondo.