Ukhalilo

Kupambana kwa mitundu

Wukhalilo wa baMalaŵi wukuyana waka mu machitilo ya vinthu vinyake kweni vinyakhe baMalaŵi bakupambana m’machitilo yake kwakuyana na mtundu wa banthu. Wukhalilo wa banthu ndiwo wukubapangiska kuti batumbikike olo panji baleke kutumbikika. Pakuti BaMalaŵi ni banthu ba mitundu yinandi wukhalilo wawo ngwakupambana-pambana kwakuyana mtundu na bazengezgana bakhe. Pala tingati tilute kumpoto na kumpoto kwa maboma ya m’chigaba chapakati (Kasungu na Nkhota-kota), tikusanga banthu awo nthengwa zawo bakulowola mwanakazi kweni mitundu yinandi ya vigaba vyapakati na kumwela yikulowola yayi nanga wuli mu boma la Nsanje mu chigaba chakumwela malowolo yakusangika. Mitundu iyi yikulowola mwanakazi wakusama kwawo na kukakhala kwawo kwa mwanalume pala watengwa m’chitilo uwo pa chiNgelezi bakuti patriarchal system. Mitundu iyo malowolo kulije mwanalume ndiyo wakusama kwawo na kukazenga kwawo kwa mwanakazi, m’chitilo uwo baCheŵa bakuti chikamwini. Pa wukhalilo wa mitundu yambula malowolo pa bana awo bawako pa nthengwa mudumbu wa mwanakazi (sibweni wa bana) ndiyo wakuba na nkhongono chomene kuluska wiskewo wa bana. Ku mitundu iyo yikupeleka malowolo, pala nthengwa yamala, nyengo zinandi uyo ngwakwananga wakuluza bana ndipo wambula kwananga ndiyo wakatola bana.

BaNgoni

BaNgoni ni banthu awo kale bakawonekanga ngeti mbakutemwa nkhondo kweni unenesko ngwakuti bakaba banthu awo bakapenjanga malo yaweme kuti bakhazikikepo. Enya, bakakhumbangaso kuti babe na vibeto chifukwa chakuti baNgoni mba dozo ndipo bakutemwa chomene kulya nyama. BaNgoni ni banthu awo bakutemwaso chomene kulya.