Visankho mu Malaŵi

chisankho cha ndale ku Malawi

Malaŵi wakusora mulongozgi wa boma[1] na wa boma (Malawi Constitution, 1994 p 27) ️ pulezidenti ️ na wupu wakuwusa. Pulezidenti na mamembala gha National Assembly, ŵakusankhika nyengo yimoza pa Chisankho, pamoza ŵakupangiska Malawi Parliament chifukwa cha maudindo ghaŵiri gha pulezidenti nga mutu wa boma na mutu wa chalo. Ndipouli, mu vyakucitika vyakucitika, Nyumba ya Malango yikuyana waka na wupu wakulongozga ndipo yikucita milimo ya kulaŵilira vinthu kwizira mu kafukufuku na maungano gha ŵanthu wose pa nkhani zakupambanapambana.

Pulezidenti na wachiŵiri wake ŵakusankhika pamoza kuti ŵateŵetere vyaka vinkhondi. Kuti munthu wasankhike kuŵa pulezidenti, wakwenera kuŵa na mavoti ghakujumpha 50 peresenti. Usange palije uyo wafika pa malo agha, pajumphenge mazuŵa 60 ndipo pazamusankhika ŵanthu ŵaŵiri. Chigamulo ichi chikapelekeka na khoti likuru la Malawi ndipo khoti likuru la Malawi Supreme Court of Appeal mu 2020 pamasinda pa pempho lakususkana na ivyo vikachitika pa chisankho cha 2019.

Nyumba ya malango yikati yakolerana na makhoti ghose ghaŵiri, yikasintha na kuzomerezga dango la mavoti gha purezidenti, nyumba za malango na maboma gha chigaŵa mu 2022, ndipo pulezidenti wa sono, Lazarus Chakwera, wakazomerezga mu Febuluwale 2023. Padera pa malango ghakwendeskera mavoti, dango ili likulongosoraso umo mavoti ghakwendeskekera, kwambira pa kupempha ŵanthu kuti ŵaŵepo pa mavoti, kupharazga, kupenda mavoti na kupharazga ivyo vyachitika. Likulongosoraso nthowa zakusangira wovwiri wa malango pa nkhani ya kudandawura na kuswa malango, kusazgapo mazaza gha Khoti Likuru pa nkhani ya kusanda mavoti. Pa nyengo yasono, dango ili ndakovwira.

Pa nyengo yasono, wupu wa National Assembly uli na mamembara 193. Komiti ya Malawi Electoral Commission yikamalizga kaumaliro kawonekero ka vigaŵa ivyo vikapelekeka na dango la chalo ndipo yikaphalira pharalamende kuti yikwezge chiŵelengero cha ŵanthu mu Nyumba ya Malango ya chalo ichi kuyana na umo ŵanthu ŵakukhalira, umo ŵanthu ŵakukhalamo, umo ŵanthu ŵangasankhira, na vinyake ivyo vikukhumbikwa mu dango la chalo. Likwenera kuti lizamuzomera na kukhozgera fundo iyi.

Malaŵi ni chalo icho chili na vipani vinandi, ico cikung'anamura kuti pali vipani vinandi kweniso ndyali zinandi zakupambanapambana.

Ŵanthu wose ŵa ku Malawi awo ŵali na vyaka 18 panji kujumphirapo ŵali na wanangwa wa kuvota. Ŵanthu ŵakufuma ku vyaru vinyake awo ŵakhala mu Malawi kwa vyaka 7 nawo ŵangasora.[2]

Visankho vya sono sono apa lemba

2019 Malawian general election lemba

Chisankho cha boma chachitika ku Malawi pa 21 Meyi 2019 kusankhira purezidenti, National Assembly ndi alangizi a boma.[3] Pulezidenti Peter Mutharika wa Democratic Progressive Party wakasankhikaso, ndipo chipani chake chikalutilira kuŵa chikuru mu National Assembly. Kweni pa 3 February 2020, Khoti la malango likati mavoti gha pa chisankho cha pulezidenti ghaleke kugwira ntchito chifukwa pali ukaboni wakuti pakaŵa vinthu vyambura kwenelera.[4]

2019 Malawian general election

2020 Malawian presidential election lemba

Chisankho cha purezidenti chachitika ku Malawi pa 23 June 2020, pakwamba chikaŵa cha pa 19 May ndipo pamanyuma pa 2 July.[5] Chilato cha mavoti ghakaŵa cha Lazarus Chakwera wa Malawi Congress Party, uyo wakathereska Mutharika pa 59% na 40%.

2020 Malawian presidential election

Masankhiro ghakale lemba

Referendums lemba

Visankho lemba

Wonaniso lemba

Ukaboni lemba

  1. https://www.constituteproject.org/constitution/Malawi_2017.pdf?lang=en
  2. "Chapter Vii".
  3. MEC announces Malawi tripartite election date: May 21 2019 Nyasa Times, 21 February 2018
  4. Dionne, Kim Yi; Dulani, Boniface (February 4, 2020). "A Malawi court just ordered a do-over presidential election. Here's what you need to know". The Washington Post. Retrieved February 17, 2020.
  5. "Not May 19, Malawi fresh elections slated for July 2-MEC". Nyasa Times. 2010-03-24. Retrieved 24 March 2020.

Vigaŵa vya kuwalo lemba